Cümle çeşitleri nelerdir? Sorusu, Türk Dili ve Edebiyatı dersinde sıklıkla karşımıza çıkıyor. Yüklem türüne, anlam bakımından ve öğelerin dizilişine göre farklı cümle çeşitleri bulunuyor. Aynı zamanda cümleler yapıları açısından da farklı sınıflara ayrılıyor. Cümle çeşitleri test, örnekler ve çıkmış sorular ve çözümlerini doğru anlamak, sınava en iyi şekilde İlerlet Online Dijital Eğitim Platformu ile hazırlanın.

Öyleyse gelin, bunlara kısaca bir göz atalım…

Cümle Türleri

Cümle türleri, dilbilgisinin temel kavramlarından biridir ve dilin yapı taşlarını oluşturur. Cümle türleri, cümlenin anlamını, yapısını ve kullanımını belirleyen önemli bir faktördür. Bu konuda detaylı bir içerik oluşturarak cümle türlerini inceleyeceğim.

Cümle türleri, genellikle dört ana kategoriye ayrılır: 
1. Basit Cümleler
2. Birleşik Cümleler
3. Ortaçlı Cümleler
4. Edilgen Cümleler

Basit cümleler, tek bir yargıyı ifade eder. Özne, yüklem ve nesne unsurlarından oluşurlar. Örneğin: "Ali kitap okur." Bu cümlede, "Ali" özne, "kitap okur" ise yüklem ve nesne unsurlarını oluşturur.

Birleşik cümleler, birden fazla basit cümlenin bir araya gelmesiyle oluşur. Bu cümle türünde bağlaçlar veya virgül kullanılarak cümleler birbirine bağlanır. Örneğin: "Ali kitap okur, Ayşe ise resim yapar." Bu cümlede, "Ali kitap okur" ve "Ayşe resim yapar" ifadeleri bağlaçla bir araya getirilmiştir.

Ortaçlı cümleler, cümlenin anlamını tamamlayan ek bilgiler içerir. Bu tür cümlelerde genellikle "-erek", "-meyerek", "-dikçe" gibi ekler kullanılır. Örneğin: "Koşarak yetişmeye çalıştı." Bu cümlede "koşarak" kelimesi, cümlenin anlamını tamamlayan bir ek bilgi vermektedir.

Edilgen cümleler, eylemin gerçekleştiricisi belirtilmeden yapılan eylemi ifade eder. Özne olarak genellikle eylemi gerçekleştiren kişi belirtilmez. Örneğin: "Ev temizlendi." Bu cümlede, evi temizleyen kişi belirtilmemiştir.

Cümle türleri, dilbilgisinin temel kavramlarından biridir ve her biri farklı amaçlarla kullanılır. Bu kavramları anlamak, doğru ve etkili iletişim kurmak için oldukça önemlidir. Dilin yapı taşları olan cümle türleri, yazılı ve sözlü iletişimde doğru ifadelerin kullanılmasına yardımcı olur.

Cümle türleri konusunda daha detaylı bilgi vermek gerekirse; basit cümlelerin yanı sıra bileşik cümlelerde de dikkat edilmesi gereken bazı kurallar bulunmaktadır. Bağlaçların doğru kullanımı, cümlenin anlamını netleştirmek açısından oldukça önemlidir. Ayrıca ortaçlı cümlelerde ek bilgilerin nasıl kullanılacağı ve edilgen cümlelerde öznenin nasıl belirtileceği konuları da incelenmelidir.

Cümle türleri konusunda yapılan bu inceleme, dilbilgisinin temel kavramlarından biri olan cümlenin yapısını ve kullanımını anlamak adına oldukça önemlidir. Dilin yapı taşları olan cümle türleri, iletişim becerilerini geliştirmek ve doğru ifadeleri kullanmak adına oldukça önemli bir konudur. Bu nedenle, dilbilgisi kurallarıyla birlikte cümle türlerini de doğru bir şekilde öğrenmek ve kullanmak gerekmektedir.

Cümle türleri dilbilgisinin temel kavramlarından biridir ve dilin yapısını anlamak adına oldukça önemlidir. Basit cümlelerden başlayarak birleşik, ortaçlı ve edilgen cümlelere kadar geniş bir yelpazede incelenebilecek olan cümle türleri, iletişim becerilerini geliştirmek adına oldukça önemli bir konudur. Bu nedenle, cümle türlerini detaylı bir şekilde incelemek ve öğrenmek, dilin doğru ve etkili bir şekilde kullanılmasına yardımcı olacaktır.

Cümle Çeşitleri Nelerdir? Cümleler Nasıl Sınıflandırılır?

Bir durumu, düşünceyi veya duyguyu yargı bildirerek açıklayan söz yahut söz dizisi, ‘cümle’ olarak adlandırılır. Cümlenin varlığı; ek fiille çekimlenmiş isim soylu bir sözcüğe veya yargı bildiren çekimli bir fiile bağlıdır. İşte söz konusu özelliklere sahip sözcüklerin bir araya gelmesi cümleleri oluşturur.

Bunlar ise kendi içinde şöyle tasnif edilir:

Yüklem Çeşidine Göre Cümle Türleri Nelerdir?

Yüklemi meydana getiren kelimenin türüne göre iki çeşit cümle sınıfından bahsetmek mümkündür. Bunlardan biri ‘isim cümlesi’, diğeri de ‘fiil cümlesi’ şeklinde tanımlanır.

1. Eylem (Fiil) Cümlesi:

Bu tarz cümlelerin yüklemleri çekimli bir fiilden oluşur. Örneğin; ‘Ava giden avlanır.’

2. Ad (İsim) Cümlesi:

Bu cümlelerde ise yüklem, ek bir fiil ile çekimlenen isimden meydana gelir. Örnek vermemiz gerekirse; ‘Azim, başarının anahtarıdır.’ Cümlesini ele alabiliriz. ‘Anahtar’ isimdir fakat bu cümlede ek eylem ile çekimlendiği için cümlenin yüklemini oluşturarak, ‘isim (ad) cümlesi’ ortaya çıkarmıştır.

Yüklemin Bulunduğu Yere Göre Cümle Çeşitleri Nelerdir?

Cümleleri yükleminin yeri yani öğelerinin diziliş biçimi doğrultusunda üç gruba ayırabiliriz:

1. Düz (Kurallı) Cümle:

Bunlar, yüklemi son kısımda yer alan cümlelerdir. Buna şunları örnek gösterebiliriz:

• Onu daha önce görmüştüm.
• Bu akşam eve geç geldim.
• Sınavlarım haftaya bitecek.
• Bu şarkıyı ilk kez dinledim.
• Örgü örmeyi çok severim.

Bunların hepsi –yüklem cümle sonunda bulunduğu için- kurallı cümle adını alır.

Fakat öğelerin dizilişine göre cümle çeşitleri neler? Sorusunun cevabında şu önemli hususu hatırlatmamız gerekir:

Öncelikle yüklemi doğru belirlemek gerekir. Aksi takdirde cümle türünü de yanlış belirleriz.

Meselâ, ‘sizi arayan bendim.’ Cümlesi de kurallı bir cümledir. Ancak burada yüklem,’ arayan’ kelimesi değildir. Ek eylemin geçmiş zamanıyla çekimlenmiş ‘Ben’ sözcüğü burada yüklem olmuştur. Dolayısıyla bu bir düz cümledir.

2. Devrik Cümle:

Bunlar ise yüklemi sonda bulunmayan cümle türleridir. Yüklem genellikle ya cümlenin başında, yahut ortasındadır.

 ‘Güzel bir gülsün sen.’ Cümlesi devrik cümle türüne uygun bir misaldir. Bunun gibi; ‘bir ıslık sesi geldi dudaklarından.’ Cümlesi de böyledir.

3. Eksiltili Cümle:

Herhangi bir yüklemi olmayan cümlelerdir. Bu nedenle mânâ tamamlanmamıştır. Onun için bu tarz cümlelerin sonu üç nokta (…) ile bitirilir.

Dilerseniz, cümle çeşitleri nelerdir? Sorusunun cevabında ön plana çıkan bu yüklemsiz cümle türüne de bir örnek verelim:

• Dağın zirvesine çıktığınız zaman karşınızda ucu bucağı olmayan bir manzara…
• Seninleyken ne dert, ne tasa…
• Yoğun geçen günün ardından sıcak bir kahve molası…

Görüldüğü üzere bu cümlelerde anlamı tamamlamak için sonuna bir yüklem getirmek gereklidir. Bu yüklem olmadığı için onlara eksiltili cümle denir.

Anlamlarına Göre Cümleler Kaç Çeşittir?

Bu sorunun cevabında birkaç noktanın değerlendirilmesi lâzımdır:

• Cümlede sözü edilen şeyler mevcut mu? Değil mi?
• Cümlede bildirilen fiilin yapılıp yapılmama durumu,
• İşin yapılmasının talep edilme biçimi vb.

Bunları biraz daha açacak olursak, anlamına göre cümle türleri nelerdir? Sorusuna şöyle yanıt verebiliriz:

Olumlu Cümle:

Bir yargının gerçekleştiğini veya eylemin yapılmış olduğunu anlatan cümlelerdir. Örneğin; ‘Bugün hava güzeldi.’ Veya ‘Kırtasiyeden kalem aldı.’ Gibi.

Olumsuz Cümle:

Sözü edilen yargının bulunmadığını, eylemin yapılmamış olduğunu belirten cümle türüdür. Bu cümle çeşidine verilebilecek bazı Örnekler ise şunlardır:

• Bugün gelmedi.
• Artık umut kalmamıştır.
• Seni özlemedim değil. (Şekilce olumsuz, anlamca olumlu bir cümledir.)
• Bu, olacak şey değildir.

Soru Cümlesi:

Bir şey hakkında soru yoluyla bilgi edinmeyi amaçlayan veya bir şeyi soru vasıtasıyla anlatmayı gaye edinen cümlelerdir. Bunlara ise şöyle örnek verilebilir:

• Bu soruyu kim çözebilir?
• Sınav kaçta başlayacak?
• Her insan temel hak ve özgürlükler konusunda eşit değil midir?

Bunların yanı sıra cümle çeşitleri nelerdir? Sorusuna cevaben; ünlem cümlesi, birleşik cümle gibi türlerden de bahsetmemiz mümkündür. Hepsini tüm ayrıntılarıyla öğrenmek istiyorsanız İlerlet.com tarafından sunulan Türkçe dersi kaynaklarına göz atabilir; ihtiyacınız olan soru bankası, konu anlatımı, test kitabı, kurs ve deneme sınavlarına kolayca ulaşabilirsiniz.