Çekimli eylem nedir? Sorusu 7. Sınıf Türkçe dersi konuları içinde geniş bir yer tutar. Kip ekleri ile de bağlantılı olan çekimli fiil konusu), müfredatın dil bilgisi kazanımları arasında büyük bir yere sahiptir.

Siz de cümlelerin temel taşı olan çekimli eylemlerle ilgili detaylı bilgi edinmek, bu konuyu örnekler eşliğinde daha iyi kavramak istiyorsanız doğru yerdesiniz.

Çekimli eylem, fiil kökü veya gövdesine kip, zaman, şahıs ve sayı ekleri getirilerek oluşturulan eylem türüdür. Çekimli eylemler, aldıkları zaman eklerine göre basit çekimli eylem ve birleşik çekimli eylem olmak üzere iki gruba ayrılır.

Basit çekimli eylem, fiil kökü veya gövdesine yalnızca bir zaman eki getirilerek oluşturulan eylemdir. Örneğin, gel-di, geli-yor, gele-cek, gel-se, gel-ir, gel-e gibi eylemler basit çekimli eylemdir. Basit çekimli eylemler, şimdiki zaman, geçmiş zaman, gelecek zaman, şart kipi, geniş zaman ve dilek kipi gibi zaman kiplerini gösterir.

Birleşik çekimli eylem, fiil kökü veya gövdesine birden fazla zaman eki getirilerek oluşturulan eylemdir. Örneğin, geli-yor-du, gel-miş-ti, gel-ecek-miş, gel-se-ydi, gel-ir-miş, gel-e-yor gibi eylemler birleşik çekimli eylemdir. Birleşik çekimli eylemler, hikaye, rivayet ve şart gibi zaman kiplerini gösterir.

Birleşik çekimli eylem örnek listesi şöyledir:

Hikaye birleşik çekimi: Yor + du, miş + ti, ecek + ti, se + ydi, ir + di, e + yor
Rivayet birleşik çekimi: Er + miş, yor + muş, miş + miş, ecek + miş, se + miş, ir + miş, e + miş
Şart birleşik çekimi: Er + se, yor + sa, miş + se, ecek + se, se + se, ir + se, e + se
Çekimli eylem nasıl bulunur? Çekimli eylem bulmak için, cümledeki yükleme bakmak gerekir. Eğer yüklem, fiil kökü veya gövdesine kip, zaman, şahıs ve sayı ekleri almışsa, o yüklem çekimli eylemdir. Örneğin, “Seni çok seviyorum.” cümlesindeki yüklem “seviyorum” dur. Bu yüklem, “sev” fiil köküne şimdiki zaman eki (-iyor) ve birinci tekil şahıs eki (-um) almıştır. Dolayısıyla, bu yüklem basit çekimli eylemdir. “Seni çok sevmiştim.” cümlesindeki yüklem “sevmiştim” dir. Bu yüklem, “sev” fiil köküne duyulan geçmiş zaman eki (-miş) ve hikaye eki (-ti) almıştır. Ayrıca, birinci tekil şahıs eki (-m) de vardır. Dolayısıyla, bu yüklem birleşik çekimli eylemdir.

Çekimli Eylem Nedir? Fiil Çekimi Nedir?

Çekimli eylem, Türkçe dilbilgisinde fiillerin çeşitli öğelerle (zaman, şahıs, sayı, kip vb.) uyumlu hale getirilerek kullanılması işlemidir. Fiiller, çeşitli eklerle çekimlenir ve cümle içinde kullanıldıkları zamana, kişiye, sayıya, kiplere ve diğer dilbilgisi unsurlarına göre değişiklik gösterebilir.

Çekimli eylemler, Türkçe'de zamirlerle, isimlerle, sıfatlarla ve diğer dilbilgisi öğeleriyle uyumlu hale getirilerek cümlede kullanılır. Örneğin, "geliyorum" cümlesinde "gel-" fiili "yor" ekiyle birlikte 1. tekil şahıs zamiri "ben" ile çekimlenmiştir.

Türkçe'de çekimli eylemler, fiillerin zaman (geçmiş, şimdiki, gelecek zaman), kip (geniş zaman, geçmiş zaman, dilek kipi vb.), kişi (1. tekil, 2. tekil, 3. tekil, 1. çoğul, 2. çoğul, 3. çoğul) ve sayı (tekil, çoğul) gibi özelliklere göre değişiklik gösterir.

Bu çekimlerle birlikte fiiller, cümlede anlamı ve anlatımı tamamlamak için kullanılır. Fiillerin çekimli halleri, dilbilgisi kurallarına göre doğru şekilde kullanılmalıdır.

Her cümlenin bir yargı bildirmesi gerekir. Fiil cümlesinin yargı bildirebilmesi için ise çekimlenmiş eylemlere ihtiyacı vardır.

Buna göre; şahıs ve kip eki alan fiiller, ‘çekimli eylem’ olarak isimlendirilir. Bu kısa tanımı biraz daha genişletmemiz gerekirse, çekimli fiil nedir? Sorusunu şöyle cevaplayabiliriz:

‘’Dilek ve zaman kiplerinden birinin, belli bir şahsı gösterdiği fiillere çekimli eylem denir.’’

Çekimli Fiil Nedir?

Çekimli fiil, bir dilde zaman, kişi, çoğulluk gibi özelliklere göre çekimlenen ve bu çekimlerle anlamı belirginleşen fiillere verilen isimdir. Her dilde bu tür çekimler farklılık gösterebilir ve çekimler fiilin ne zaman gerçekleştiğini, kimin yaptığını, kaç kişi tarafından yapıldığını, nasıl yapıldığını vb. belirlemeye yardımcı olur.

Örneğin, Türkçe'de "gitmek" fiili çekimlenmiş haliyle şu şekilde görünebilir:

  • Ben gidiyorum.
  • Sen gidiyorsun.
  • O gidiyor.
  • Biz gidiyoruz.
  • Siz gidiyorsunuz.
  • Onlar gidiyorlar.

Bu örneklerde görüldüğü gibi, "gitmek" fiili farklı zamanlarda, farklı kişilerde ve çoğul formlarda farklı çekimlere tabi tutularak anlamı belirginleşir. Bu çekimli yapılar, fiillerin iletmek istediği anlamın daha net ve detaylı bir şekilde ifade edilmesini sağlar.

· Şahıs Ekleri Nelerdir?

Bu tür ekler; ‘geliyor-lar’, ‘gördü-nüz’, ‘yaptı-m’ gibi sözcüklerde görülen; -lar, -nüz ve –m gibi eklerdir. Bunlar işin kim tarafından yapıldığını belirtir.

· Kip Ekleri Nelerdir?

Söz konusu ekler ise -se, -e, meli gibi dilek anlamını taşıyan eklerdir. Yahut zaman ifade eden şu ekler de, kip eklerinden bazıları olarak sıralanabilir:

  • -Ar,
  • -Miş,
  • -Ecek,
  • -Du,
  • -Yor.

Eğer fiil şahıs ve kip eklerinden birisini almış ise buna çekimlenmiş eylem adı verilir. Bu ekleri almayan fiillerse gövde/kök durumunda olup, ‘mastar’ diye isimlendirilir.

Örnek vermemiz gerekirse şu fiiller ek almadığı için mastar hâlindedir:

  1. Çalışmak,
  2. Yürümek,
  3. Görmek,
  4. Bakışmak,
  5. Seçmek,
  6. Gelmek

Bunlara şahıs ve kip ekleri getirip çekimli fiiller elde edebiliriz. Örneğin; yürüyoruz, gördüm, seçmelisin, çalışmışlar, gelseniz, yazacaktık vb.

Görüldüğü gibi çekimli eylem nedir? Sorusuna yanıt olan bu fiillerde önce gövde/kök bir dilek veya haber kip eki almıştır. Daha sonra ise bunlara bir şahıs eki gelmiştir. Böylelikle sözcükler fiil çekimine girmek suretiyle çekimlenmiş eyleme dönüşmüştür. Bu sayede fiil; bir şahsı ya da zamanı ifade edecek hâle gelmiş, yargı yüklenmiş ve yüklem olarak kullanılacak kelimeler elde edilmiştir.

Çekimli Eylem Örnekleri Nelerdir? Çekimli Eylem Cümle İçinde Kullanımı Nasıl Olur?

Yukarıdaki açıklamaları pekiştirmek için çekimli fiil örnekleri olarak şunları ifade edebiliriz:

  1. Bizim evde kalabilirsiniz.
  2. İnternet, hayatımızın vazgeçilmezi olmuştur.
  3. Dün onunla birlikte yürüyüşe çıktık.
  4. Artık yanıma uğramaz oldu.
  5. Telefonumun üstüne su döküldü.
  6. Öğretmen yarın ders notlarını kırtasiyeye bırakacak.
  7. Yola çıkmadan önce seyahat çantanızı kontrol etmelisiniz.

Devrik Cümlede Çekimli Fiil Örnekleri Nelerdir?

Verdiğimiz bilgilerden anlaşılacağı üzere çekimli fiil cümle içerisinde yüklem görevi üstlenir. Bu yüzden çoğunlukla cümlenin sonunda yer alır. Ancak devrik cümleler söz konusu ise çekimlenmiş bir eylemi cümlenin başında veya ortasında da görebiliriz.

  • Örnek: Nice yolcular geçti bu handan.

Sonuç: Çekimli Eylem Nedir? Genel Değerlendirme

Özetleyecek olursak;

Şahıs ve dilek ya da haber kipi alan fiillere çekimli eylem denir. Yalnız mastar hâlinde bulunan fiiller çekimli eylem kabul edilmez. Aynı şekilde, fiilimsileri çekimlenmiş eylem olarak nitelendiremeyiz.

Sıralı bir cümlede birkaç çekimli fiilin beraber kullanılması mümkündür. Yani bir cümle içinde sadece bir tane çekimli fiil olmak zorunda değildir.

Siz de çekimli fiil nedir? Sorusunun cevabını en iyi şekilde öğrenmek için daha fazla örneğe ihtiyaç duyuyor, bu konuda bolca soru çözmek mi istiyorsunuz? Öyleyse İlerlet.com platformu üzerindeki kaynaklardan faydalanarak bunu kolayca başarabilirsiniz. Öğrencilerin gereksinim duyduğu çeşitli materyalleri ve dijital eğitim imkânlarını bir araya getiren İlerlet.com, derslerini ve yeteneklerini ilerletme hedefinde olanların doğru adresidir.